B. Basiliek als eretitel voor kerken

In de 18e eeuw wordt basilica een eretitel voor kerken. Sinds het begin van de 18e eeuw worden de "patriarchale basilieken" van Rome, de Sint Jan van Lateranen, de Sint Pieter, Sint Paulus, de Maria Maggiore, aangeduid als basilicæ maiores ("grote basilieken"). In 1754 wordt ook de kerk van de H. Franciscus in Assisi tot basilica maior verheven, en in 1909 de Santa Maria degli Angeli (Onze Lieve Vrouw ter Engelen), beter bekend als de Portiuncula, in Assisi. Basilicæ maiores hebben eigen voorrechten: ze beschikken over een pauselijke troon en een pauselijk altaar, en zijn dus kathedralen en co-kathedralen van het bisdom Rome.

Sinds de tweede helft van de 18e eeuw wordt de titel van basilica minor ("kleine basiliek") als eretitel door de Paus verleend aan bepaalde kerken buiten Rome. Het moesten kerken zijn van een eerbiedwaardige ouderdom, opmerkelijk vanwege de grootte of de schoonheid van de kerk, met een voldoende aantal geestelijken en toereikende inkomsten voor de plechtige vieringen van de liturgie, of bedevaartkerken of kerken met een door de gelovigen veel vereerde reliek of beeld. De huidige regeling (Ritencongregatie 1968 en 1975) is meer pastoraal: ze legt de nadruk op de binding met de H. Stoel, de betekenis van de kerk voor de regio, voorbeeldige liturgie, veelvuldige biechtgelegenheid en goede prediking, maar de bijzondere architectuur is nog altijd een voorwaarde.

Een basilica minor heeft recht op enige onderscheidingstekens: de kerk mag het pauselijk wapen voeren, waardoor de speciale band met de H. Stoel wordt uitgedrukt; de vaandels en het zegel van de basiliek mogen de gekruiste pauselijke sleutels voeren; in de kerk mogen een conopeum, met banen van rood en geel, de oude pauselijke kleuren, en een tintinnabulum opgesteld worden; de pastoor van een basiliek mag zich rector noemen, en heeft het recht over de superplie een mozzetta te dragen, een roodgebiesde schoudermantel van zwart zijde met rode knoopjes, en een zwarte bonnet met een rode pompoen.
In Nederland bestaat de mogelijkheid dat aan een basiliek door de Hoge Raad van Adel een heraldisch wapen wordt verleend.

Tot de plichten behoren een aantal liturgische herdenkingsdagen zoals de dag van de titelverlening en de dag van de proclamatie van de titel, feest van de patroon. Dan nog de patroonfeesten van Petrus en Paulus (29 juni) en de verjaardag van de pauskeuze.

C. Basilieken in Nederland

De eerste kerk die in Nederland tot basilica minor werd verheven was in 1883 de Onze Lieve Vrouw van het Heilig Hart te Sittard. In 1912 volgde, bij gelegenheid van de onthulling van het zouaven-monument, de H. Agatha en Barbara in Oudenbosch; in 1929 de Sint-Janskathedraal in Den Bosch en op 20 februari 1933 de Onze Lieve Vrouw van Maastricht.

Daarna volgden de H. Willibrord te Hulst (1935); de Sint Jan te Laren (1937), de H. Remigius te Meerssen (1947), de H. Bavo te Haarlem (1948), Sint Plechelmus in Oldenzaal (1949), Sint Wiro, Plechelmus en Otgerus in Sint Odiliënberg (1957), Sint Walburgis in Arnhem (1964), Sint Nicolaas in IJsselstein (1973), Sint Johannes de Doper in Oosterhout (1977), Sint Servatius in Maastricht (1985), Sint Lidwina te Schiedam (1990), Sint Crucis in Raalte (1992), Sint Lambertus in Hengelo (1997), Onze Lieve Vrouw Tenhemelopneming in Zwolle (1999), Sint Petrus in Boxmeer, Sint Pancratius in Tubbergen.

Régis de la Haye, diaken van de Basiliek van Onze Lieve Vrouw Tenhemelopneming "Sterre der Zee", Maastricht (inclusief enkele aanpassingen)